نگرش اجتماعی به اعتیاد

نگاهی دقیق به تاریخچه تمامی بیماری اجتماعی – یعنی بیماریهایی که ابعاد اجتماعی داشته از نابسامانی های جامعه ناشی شده، بیماریهایی که ابعاد اجتماعی داشته از نابسامانی های جامعه ناشی شده، خود این نابسامانی ها را تشدید می کنند – نشان می دهد که هر یک از این بیماریها در طول تاریخ خود، سه دیدگاه اجتماعی را تجربه کردند. به عبارت دیگر برای کسب شناختی درست از یک بیماری در جامعه، به طور متوالی، سه نگرش نسبت به آن ایجاد خواهد گردید. نگرش "ریشه کنی" بیماری را بر عهده نیروهای انتظامی و امنیتی می گذارد و درمان طبی آن را (اگر لازم بداند) در انحصار ارگان ها یی خاص (مثلا بعضی مرکز و نهاد ایزوله) قرار داده در راه شناخت اصولی معضل و درمان همه جانبه آن، سنگ می اندازد. این دیدگاه از دید اپیدمیولوژیک، بیماری را انکار نموده، در حالی که سعی در کوچک جلوه دادن ابعاد اجتماعی آن می کند، ابعاد فردی بیماری را هر چه بزرگتر وانمود سازد و از طریق ترساندن جامعه از آن بیماری، تلاش در جلوگیری از آن می نماید. نتیجه این برخورد، ایزوله نمودن بیماران و ایجاد روحیه (پیگرد) نسبت به بیماری در جامعه خواهد بود. از نظر اتیولوژیک، این دیدگاه، تکیه عمده را بر عوامل خارجی گذاشته، نفوذ بیگانه یا انگیزه اقتصادی و حرص و طمع رواج دهندگان بیماری را، عامل اصلی معرفی می کند. ضمن اینکه بیماران را نیز (مقصر) می داند و چنان که گفته شد، با ایجاد روحیه پیگرد در جامعه، سعی در (مجازات) بیماران دارد. بدیهی است که این دیدگاه، به دلیل عدم نگرش سیستمی نسبت به بیماری و مکانیسم ایجاد آن، محکوم به شکست است. در عوض، عدم اطلاع جامعه از ابعاد واقعی بیماری و ویژگی های آن از یک سو و ترس شدیدی که در افراد بیمار پدید می آید از سو دیگر، سبب گسترش بیماری در جامعه شده و رد یابی، شناسایی و پیگیری و احیانا درمان بیماران را بسیار دشوار می نماید. از سوی دیگر، کار شکنی و سنگ اندازی طرفداران این دیدگاه، افراد آگاه و دلسوز را با مشکل مواجه کرده، حتی دلسرد می نماید و کنترل بیماری را در ابعاد فردی و اجتماعی، باز هم دشوارتر می سازد. بنابراین خواه و ناخواه، این دیدگاه جای خود را به دیدگاه جای خود را به دیدگاه جای خود را به دیدگاه متکا مل تری می سپارد؛ یعنی نگرشی، که در آن به بیماری ها به عنوان مشکلات فردی نگریسته می شود.

طرفداران این نگرش، دیدگاه جرم شناسانه را مورد انتقاد قرار داده به بیماری اجتماعی به دیده یک بیماری صرف و همچون هر بیماری فردی دیگر نگاه میکنند. آنان خواهان دادن اطلاعات دقیق به جامعه در مورد بیماری، مشخصات، عوارض، پیشگیری و احیانا درمان آن هستند. این دیدگاه معتقد است که پزشکان، یگانه افرادی هستند که می توانند این بیماری ها را درمان و کنترل نمایند و دست اندر کاران اداره جامعه در هر مبارزه ای با این قبیل بیماری ها، می بایست ریاست و رهبری را به پزشکان واگذار نمایند. درمان باید بطور خصوصی و با حداکثر راز داری صورت گیرد و اصولا نیازی به ایزوله کردن بیماران و پی گردان قانونی بر علیه آنان نیست. زیرا این نگرش ضمن پذیرش لزوم برخورد های قانونی با مرو جین عمدی بیماری در جامعه، علت گسترش بیماری را، ضعف شخصی افراد و یکسری مشکلات روانی، تربیتی – که در هر فرد، مختص به خود او است  می داند بیماری در درجه اول، فردی و موردی است و در وهله دوم شامل آموزش به افراد و خانواده ها. در این دیدگاه، درمان برای کنترل و پیشگیری می باشد. این دیدگاه، معمولا وقتی در جامعه حاکم می شود که بیماری از گسترش چشمگیری برخودار شده، دیگر انکار آن بی ثمر باشد. در این شرایط ، مسئولین امر حقیقت را پذیرند و گروه ها را شل می کنند. بدیهی که این نگرش نسبت به نگرش قبلی، مترقی تر و کارآمد تر است. مع الوصف نخواهد توانست بیماری ریشه کن و اغلب حتی کنترل نماید. چه برخورد های فردی و درمان ها پراکنده، غالبا نا هماهنگ هستند و نخواهد توانست به طور یکپارچه مشکل را رفع نمایند و خرده کاری و نا پیوستگی و عدم هماهنگی، سبب از مان بیماری و حتی مقاوم شدن آن به درمان می گردد. از نقاط ضعف عمده این دیدگاه، عدم برخورد اصولی با تمامی جنبه های ایجاد و گسترش بیماری است. بدین لحاظ که از ابعاد اجتماعی، اقتصادی و سیاسی با مسئله برخورد نکرده، تنها به عوامل روانی – تربیتی و خانوادگی نظر دارد. به عبارت، اصطلاحا به مسئله از دیدگاه جزئی (Micro) نگاه می کند و نه کلی (Macro یا Gross).

در واقع در این دیدگاه نیز ما با کمبود سیستمیک نسبت به بیماری مواجه ایم. ما یک گام جلوتر رفته ایم و کار را بر عهده پزشکان گذارده ایم  اما این پزشکان به طور فردی و بدون تفکر سیستمیک و همه جانبه نگر و بدون کمک سایر نهادها و بدون داشتن قدرت اجرایی کافی، عملا قادر به انجام کاری بزرگ و چشمگیر نیستند. در نتیجه حداکثر کاری که این دیدگاه می تواند می تواند انجام دهند، کند نمودن رشد بیماری در جامعه و دست بالا، کنترل نسبی آن است. اینجاست که واقعیت سمج، سرانجام متکامل ترین دیدگاه را ایجاد می کند یعنی نگرشی که در آن به این نوع بیماری ها، ویژگی های کلی تری داده، به ریشه یابی آنها در ابعاد اجتماعی می پردازد. این دیدگاه بیماریهای اجتماعی را از وجود نابسامانی در جامعه میداند. افراد مبتلا را نه به چشم مجرمان و یا حتی بیماران، بلکه به چشم قربانیان می نگرد. در این دیدگاه از نظر آن بیماری خاص، هیچ فردی در جامعه کاملا ایمن نیست بلکه تا وقتی این بیماری در جامعه وجود دارد، همه با درجات مختلف در معرض خطرند. علائم و نشانه های بیماری را علاوه بر افراد، در جامعه نیز باید باز شناخت و پی گیری نمود و هدف را نه فقط خدمت به بیماران و درمان قربانیان، بلکه کنترل و درمان اجتماع بیمار قرار داد. در این دیدگاه، پزشکان اجتماعی و اپیدمیولوژیست ها در خط مبارزه قرار دارند و در همراهی با آنان، سایر پزشکان، جامعه شنا سان، اقتصاددانان، کار شنا سان علوم تربیتی و رسانه های گروهی و بسیاری دیگر، به مبارزه وارد می شوند و در نبود هر کدام از آنان، مبارزه به پیروزی منجر نخواهد شد. این دیدگاه که براساس تفکر سیستمیک شکل گرفته است و در واقع حاوی آخرین دست آورد های دانش در تمامی زمینه ها ست، از قابلیتهای بسیار بالایی برای کنترل و درمان بیماریهای اجتماعی برخوردار است. این نگرش نظریه عامل مولد واحد را در بیماری رد کرده، بیماری را نتیجه مجموعه ای از عوامل به هم مرتبط می داند و درمان را نیز بر محور برخورد اولویت گرایانه با تمامی این عوامل قرار می دهد. (توضیح و تبین این نگرش، نیاز به فرصتی جداگانه دارد.) در اینجا هدف این بود که یک آگاهی کلی نسبت به بیماریهای اجتماعی و تاریخچه دیدگاه های مختلف نسبت به برخورد با آنها و نقاط ضعف و قوت هر دیدگاه داده شود.